Prehistoria: pszczoły zanim pojawił się człowiek

Pszczoły istniały na Ziemi na miliony lat przed człowiekiem. Najstarsze skamieniałości pszczół datuje się na około 100 milionów lat temu, z okresu kredy. Już wtedy zapylały rośliny kwiatowe, współtworząc złożone ekosystemy. Pszczoły były jednym z pierwszych ogniw łączących świat roślin z światem zwierząt.

Ludzie pierwotni pozyskiwali miód dziko, wspinając się na drzewa i wydobywając go z naturalnych gniazd pszczół. Malowidła naskalne sprzed 8 tys. lat z hiszpańskiej jaskini Araña pokazują postać sięgającą po plastry miodu. Miód służył jako pokarm wysokoenergetyczny, środek konserwujący oraz pierwsze "lekarstwo" na rany i infekcje.

Starożytny Egipt: pszczoły jako symbole boskości i porządku

W Egipcie pszczoły były święte. Symbolizowały porządek, pracowitość i łączność ze światem bogów. Faraon był określany mianem "Władcy pszczół" Dolnego Egiptu. Mówi się, że pierwsze pszczoły powstały z łez boga Ra, które spadły na pustynię i zamieniły się w żywe istoty. Miód był uznawany za pokarm nieśmiertelnych, a jego wartość porównywalna była ze złotem.

Egipcjanie aktywnie hodowali pszczoły w glinianych ulach ustawionych poziomo, często w pobliżu Nilu. Miód stosowano jako środek konserwujący przy mumifikacji, składnik kosmetyków i leków oraz ważny element ofiar religijnych. Był też eksportowany jako luksusowy towar.

Grecki filozof Herodot opisał niezwykłe sceny, których był świadkiem w Egipcie: kapłani karmiący święte krokodyle miodem. Zwierzęta te, traktowane jako wcielenia boga Sobka, otrzymywały miodowe mieszanki jako wyraz czci. Herodot zanotował, że miodem nacierano ich pyszczki i karmiono owocami maczanymi w miodzie, co miało zjednywać ich przychylność i łaskawość bogów.

Starożytna Grecja: pszczoły i narodziny Zeusa

W mitologii greckiej pszczoły odegrały kluczową rolę w wychowaniu Zeusa. Gdy Rhea ukrywała nowo narodzonego Zeusa przed jego ojcem Kronosem, powierzyła go opiece nimf i pszczół. Te ostatnie karmiły niemowlę miodem, co miało mu zapewnić boską siłę. Grecy często łączyli pszczoły z proroctwem i czystością duchową. Kapłanki bogini Demeter nosiły przydomek "pszczoły" (Melissae).

Grecy pozyskiwali miód z dzikich rojów, a z czasem rozwinęli formy prymitywnej hodowli w glinianych lub drewnianych ulach. Miód był podstawowym słodzikiem, składnikiem ciast i napojów (np. miodowego wina - hydromelu), a także stosowany w medycynie (np. do leczenia ran) i rytuałach religijnych.

Pszczoły u Słowian: duchy lasu i opiekunki domostw

W słowiańskiej kulturze ludowej pszczoły były obdarzone niezwykłym szacunkiem. Wierzono, że mają duszę i pochodzą ze świata zmarłych. Traktowano je jak święte zwierzęta: nie wolno było ich krzywdzić, a przed ważnymi wydarzeniami w domu, jak ślub czy pogrzeb, pszczoły należało "poinformować". Bartnictwo było profesją niemal mistyczną, a barcie traktowano jak sanktuaria.

Słowianie pozyskiwali miód z barci wydrążonych w drzewach, często w trudno dostępnych lasach. Miodem słodzono potrawy i napoje, robiono z niego miód pitny (ważny w obrzędach i ucztach), a także wykorzystywano w leczeniu i magii ludowej. Używano go też w obrzędach pogrzebowych i weselnych jako symbol życia i obfitości.

Dziś: ostatni dzwonek

Dziś pszczoły nadal pełnią funkcję niezastąpionych zapylaczy. Około 75% roślin uprawnych na świecie zależy od zapylania, głównie przez pszczoły. Ich zniknięcie oznaczałoby katastrofę dla rolnictwa, przyrody i gospodarki. Niestety, populacje pszczół dramatycznie spadają przez pestycydy, zmiany klimatyczne i utratę siedlisk. Albert Einstein miał ponoć powiedzieć, że "jeśli pszczoła zniknie z powierzchni Ziemi, człowiekowi pozostaną cztery lata życia".

Podsumowanie

Pszczoły nie są tylko producentami miodu. To żywe filary biosfery, od milionów lat obecne w świadomości ludzi jako związane z boskością, czystością, pracowitością i życiem. Ich historia to tak naprawdę historia naszej planety. Bez nich wszystko się posypie. To czas, by zacznąć je traktować jak to, czym są: strażniczkami życia.